تسویه معاملات در بورس چگونه است؟

آیا می دانید زمان تسویه معاملات اوراق بهادار چند روز است و تسویه معاملات در بورس چگونه و توسط چه ارگانی انجام می شود؟ اگر می خواهید وجه حاصل از فروش سهام را برداشت کنید، دارایی های بورسی مختلف را با یکدیگر جابجا کنید (صندوق به سهام یا برعکس) یا این که اعتبار دریافتی خود را تسویه کنید، باید قوانین مربوط به تسویه معاملات در بورس را بدانید تا در زمان مناسب وجه خود را در اختیار داشته باشید؛ لذا برای یادگیری این موضوع فقط کافی است تا انتها همراه مای مانی بمانید.

تسویه معاملات در بورس

فعالیت در بورس نیازمند دانش و سرمایه اولیه است. در حقیقت فعالیت بدون سرمایه و بعضی اوقات به اعتبار کارگزاری هم در بورس امکان‌ پذیر می باشد ولی بدون آشنایی با دانش تخصصی این بازار، امکان پذیر نیست. لذا شما باید برای حضور، فعالیت، کسب سود و استفاده از نوسانات قیمت، با فرایندها، نهادها و اصطلاحات رایج و کاربردی بازار سرمایه آشنایی پیدا کنید.

حتما برایتان جالب است : بررسی صورت های مالی شرکت های بورسی

یکی از اصطلاحات رایج در فعالیت های روزانه بازار سرمایه، تسویه معاملات است که آشنایی با مفهوم، مراحل، فرایند و نهادهای دخیل در آن بسیار حائز اهمیت است. زمان واریز وجه حاصل از فروش سهام با اوراق بهادار یا واحدهای صندوق‌ های سرمایه‌ گذاری متفاوت است و همین موضوع، بعضی از فعالان بازار را در زمان معامله دچار سردرگمی می‌ کند. اصطلاحا، تسویه به زمانی می گویند که کل مبلغ یا ارزش معامله به‌ حساب فروشنده واریز شده باشد.

بدین صورت تسویه کاملا مستقیم و با حضور ۲ نفر اصلی صورت گرفته است، ولی فرآیند تسویه در بازار سرمایه، فرایند به مراتب سخت تری دارد و به علت حجم بالای معاملات روزانه در این بازار، به عوامل نظارتی و ارائه تضمین‌ های گوناگون احتیاج دارد. لذا بهتر است با پروسه تسویه معامله در بورس و نهادهای واسط آشنا شوید؛ به همین خاطر در این مطلب جزئیات کامل را درباره تسویه معاملات در بورس بررسی کرده ایم و با ذکر مثال، ابهامات شما در این خصوص را برطرف خواهیم کرد؛

تسویه معاملات به چه معناست؟

به صورت کلی جابجایی پول بین خریداران و فروشندگان تسویه معاملات نام دارد. در هر سیستم معاملاتی یا هر بازاری، دو طرف در معامله وجود دارند. خریدار کالایی را خریداری می کند و هزینه را بر اساس زمان‌ بندی و توافقات صورت گرفته، در اختیار فروشنده قرار می‌ دهد. در بورس هم وضعیت همین گونه است، با این فرق که وجوه مستقیما بین خریدار و فروشنده جابجا نخواهد شد و واسطه‌ ای به نام کارگزاری مسئولیت انتقال‌ ها را به عهده دارد. در واقع در این بازار، وجوه بین کارگزاری‌ ها جابجا می‌ شود.

با توجه به تعداد بالای معاملات و کارگزاری‌ های فعال بورسی، باید یک نهاد واسط هم در این بازار تعریف شود؛ نهادی که امین هر دو طرف باشد و تسویه وجوه را تضمین کند. در بورس ایران “شرکت سپرده‌ گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه” عهده دار این امر است. وقتی که شما سهامی را می خرید و هزینه‌ ای می پردازید، کارگزاری مبلغ را به سیستم مرکزی تسویه وجوه واریز می کند و پس از عبور از این واسطه، وجه به حساب کارگزاری فروشنده واریز خواهد شد.

حتما برایتان جالب است : اوراق سلف در بورس کالا چیست؟

شما تحت عنوان فروشنده می‌ توانید بعد از انجام معامله، درخواست برداشت وجه حاصل از فروش به حساب‌ خود را داشته باشید و پس از دو روز کاری مبلغ را از حساب خود برداشت کنید. درباره واحدهای صندوق‌ های سرمایه‌ گذاری ETF یا سایر ابزارهای مالی هم وضعیت همین گونه است، ولی امکان دارد زمان تسویه متفاوت باشد. البته در بخش بعدی فرآیند دقیق تسویه معاملات را بررسی کرده ایم؛

فرآیند دقیق تسویه معاملات چگونه است؟

هر شخصی برای معامله اوراق بهادار در بورس می بایست از طریق یکی از کارگزاری‌ های بازار سرمایه اقدام کند. چنانچه فردی بخواهد سفارشی برای خرید اوراق بهادار ثبت نماید، در ابتدای امر می بایست وجه مورد نظر را به حساب کارگزاری خود واریز کند. پس از واریز وجه، کارگزاری برای شارژ حساب متقاضی اقدام کرده و امکان ثبت سفارش خرید متناسب با وجه واریزی برای او ایجاد خواهد شد.

بلافاصله پس از انجام معامله، وجه مورد نظر از حساب خریدار کسر شده و مالکیت اوراق بهادار موضوع معامله به او انتقال داده می شود و از آن لحظه به بعد در هر زمانی که بخواهد می‌ تواند آن را بفروشند، ولی در مورد فروشنده چه اتفاقی رخ می دهد؟ آیا او می‌ تواند بلافاصله پس از انجام معامله، وجه را از کارگزاری خود بگیرد؟ یا آیا می‌ تواند با آن وجه، خرید کند؟

با انجام معامله، قدرت خرید فروشنده نزد کارگزاری خود متناسب با ارزش آن معامله افزایش پیدا می کند اما به منظور استفاده از آن امکان دارد با محدودیت‌ هایی مثل برداشت وجه مواجه شود. در عمل پس از انجام معامله، وجهی که کارگزار خریدار از حساب مشتری خود کسر کرده را در اختیار شرکت سپرده‌ گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه قرار خواهد داد.

اداره تسویه وجوه نیز متناسب با زمان‌ بندی از پیش تعریف شده، وجه را در اختیار کارگزار شخص فروشنده قرار خواهد داد. بر اساس تعریف شرکت سپرده‌ گذاری مرکزی: «تسویه و پایاپای،‌ فرآیندی است که طی آن حقوق و تعهدات طرفین معامله در یک جلسه معامله محاسبه می‌ شود و وجوه حاصل از معامله، تسویه و اسناد مربوطه مبادله خواهد شد». فعالیت‌ های مرتبط با تسویه و پایاپای انواع معاملات در بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس ایران در شرکت سپرده‌ گذاری مرکزی انجام می شود.

زمان و روزهای تسویه معاملات ابزارهای مالی در بورس

زمان تسویه وجوه با توجه به نوع ابزار معاملاتی یا دارایی بورسی که معامله‌ شده است، متفاوت است. زمان هر معامله در بورس از دو رکن اصلی زمان و تاریخ برخوردار است. با توجه به این دو موضوع، تاریخ تسویه معاملات تعیین خواهد شد.

حتما برایتان جالب است : بهترین صندوق های قابل معامله در بورس

تاریخ تسویه در حقیقت حاصل جمع تاریخ معامله (T) و مدت ‌زمان لازم برای تسویه وجوه می باشد؛ برای مثال T+۲ به معنای تاریخ معامله به ‌علاوه 2 روز است. مدت‌ زمان لازم برای هر یک از اوراق بهادار معامله‌ شده را در تصویر زیر می توانید مشاهده کنید:

T+1 و T+2 تعداد روزهایی را نشان می‌ دهد که بعد از آن، تسویه صورت می پذیرد. به عنوان مثال به منظور تسویه معاملات سهام بورس، 2 روز کاری زمان احتیاج است و این بدین معنی است که بعد از دو روز امکان برداشت پول از حساب وجود خواهد داشت. درباره صندوق درآمد ثابت، این روند یک روز کاری زمان نیاز دارد.

توجه فرمایید که زمان تسویه در مورد صندوق‌ های مبتنی بر صدور و ابطال فرق می کند؛ لذا در مورد این صندوق‌ ها پروسه تسویه و واریز وجه به حساب سرمایه‌ گذار، بازه‌ ای در حدود 3 تا 7 روز کاری را در بر می گیرد.

مهم ترین نکات تکمیلی درباره تسویه معاملات در بورس به شرح زیر می باشد:

• از نظر تاریخ تسویه از هر دسته‌ ای که فروش داشته باشید، بلافاصله قادرید با وجه حاصل از آن از همان دسته خریداری کنید؛ برای مثال چنانچه حق تقدم خرید سهام (T+2) برا بفروش برسانید، می‌ توانید با پول حاصل از آن اوراق تسهیلات مسکن (T+2) بخرید یا اگر اوراق مشارکت (T+1) به فروش برسانید، می‌ توانید واحدهای صندوق سرمایه گذاری در اوراق با درآمد ثابت (T+1) را بخرید.
• با وجه حاصل از فروش دسته T+2 نمی‌ توانید در همان روز از دسته T+1 خرید کنید اما برعکس آن امکان‌ پذیر است؛ برای مثال چنانچه سهام (T+2) به فروش برسانید، نمی‌ توانید در همان روز سکه تمام بهار تحویلی یک‌ روزه‌ (T+1) بخرید. لذا در روز کاری بعد توانایی این را خواهید داشت که برای این کار اقدام کنید، ولی چنانچه اوراق مشارکت (T+1) بفروشید، می‌ توانید سهام (T+2) را همان روز بخرید.
• وجه حاصل از معامله را نمی‌ توان پیش از تسویه آن دریافت کرد؛ برای مثال چنانچه سهام (T+2) به فروش برسانید، تاریخ تقاضای وجه خود را باید حداقل 2 روز کاری بعد انتخاب نمایید. ولی چنانچه گواهی سپرده کالایی (T+1) بفروشید، می‌ توانید وجه آن را روز کاری بعد تسویه و مبلغ دریافت کنید. تنها بایستی با توجه به قوانین کارگزاری، زمان ثبت درخواست تقاضای وجه برای روز کاری بعد تمام نشده باشد.

نهاد واسطه در تسویه معاملات کدام است؟

با انجام معامله بین خریدار و فروشنده، وجه نقد و اوراق بهادار از طریق یک سیستم معاملاتی جابجا می شود. در این بین کارگزاری‌ ها نقش حائز اهمیتی در انجام معامله و جابجایی وجه و اوراق بهادار بین طرفین معامله ایفا می کنند. در بورس ایران بیش از ۱۵۰ کارگزاری فعالیت دارند و میلیون ها معامله را به‌ شکل روزانه انجام می دهند.

حتما برایتان جالب است : بهترین صنایع بورسی کدامند؟

به صورت کلی حجم بالای معاملات در بازار سرمایه، نیازمند وجود و نظارت یک نهاد واسط بر نقل و انتقالات و تسویه معاملات در بورس است. در بورس یک نهاد واسط به نام «شرکت سپرده‌ گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه» بر پروسه تسویه در معاملات انجام شده نظارت دارد و به ‌عنوان ضامن تسویه مبلغ معامله شناخته می شود.

کارگزاری خریدار در ابتدای این پروسه، مبلغی را جهت خرید سهام به سیستم شرکت سپرده‌ گذاری مرکزی پرداخت می کند. لذا شرکت سپرده‌ گذاری مرکزی با ایفای نقش اتاق پایاپای در معامله، به امین طرفین آن تبدیل می گردد. نهایتا این وجه به وسیله سیستم مذکور به‌ حساب کارگزاری فروشنده واریز خواهد شد.

لذا وجه مذکور به قدرت خرید فروشنده تبدیل خواهد شد تا بتواند با آن خرید و فروش کند یا در صورت درخواست برداشت وجه، طی حداقل یک روز کاری و در تاریخ تسویه معاملات به ‌حساب وی پرداخت شود. البته در نظر داشته باشید که این مدت‌ زمان بسته به نوع دارایی معامله‌ شده، می‌ تواند متفاوت باشد.

چرا توجه به زمان تسویه معاملات در بورس مهم است؟

تاریخ تسویه معاملات در چندین حالت حائز اهمیت است که این حالات را بررسی کرده ایم؛

1. زمانی که بخواهید مبلغ حاصل از فروش را از حساب خود برداشت کنید.
2. زمانی که بخواهید اعتبار معاملاتی که از کارگزاری گرفته اید را با فروش سهم، اوراق یا واحدهای صندوق سرمایه‌ گذاری تسویه نمایید.
3. زمانی که بخواهید ابزارهای مالی یا اوراق بهادار را به یک دیگر تبدیل کنید؛ برای مثال سهام بفروشید و صندوق درآمد ثابت خریداری کنید.

در ادامه قصد داریم درباره هر کدام از موارد بالا، یک مثال عینی برای شما بزنیم تا دید بهتری نسبت به این موضوع پیدا کنید:

1) برداشت وجه نقد از حساب

فرض کنید که در تاریخ معینی، برای مثال جهت پاس کردن یک چک، به مقداری وجه نقد نیاز دارید. لذا می خواهید این پول را از محل فروش سهام تامین نمایید.

در این صورت می بایست از طریق پنل معاملاتی خود در کارگزاری، تقاضای وجه ثبت کنید. پس از دو روز کاری پول به حساب‌ تان واریز می شود، پس لازم است روزهای تعطیل رسمی را هم لحاظ کنید تا پول دقیقا وقتی که به آن نیاز دارید در اختیارتان قرار بگیرد.

2) تسویه اعتبار

درباره تسویه اعتبار هم همین موضوع صادق است. اکثر اوقات افراد اعتبار خود را با فروش سهام تسویه می‌ کنند.

نکته ای که باید در نظر داشت اینجاست که 2 روز پس از فروش سهام، وجه به حساب شما واریز خواهد شد، لذا می بایست حداقل دو روز کاری پیش از سررسید تسویه اعتبار، برای فروش سهام اقدامات لازم را انجام دهید.

3) تبدیل ابزارهای مالی یا اوراق بهادار به یک دیگر

وقتی که می خواهید ابزارهای مالی را به یک دیگر تبدیل کنید، لازم است به تاریخ تسویه معاملات هر یک توجه کنید. فرض کنید که شما مقداری از سهام موجود در سبد سرمایه گذاری شخصی‌ خود را به فروش رسانده اید و حالا قصد دارید تعدادی سهام دیگر خریداری کنید؛ در این صورت، انجام معامله بلافاصله امکان‌ پذیر خواهد بود، چرا که تاریخ تسویه هر دو سهم T+2 یا همان دو روز کاری بعد از انجام معامله است.

حتما برایتان جالب است : بهترین استراتژی در بورس {هوشمندانه}

در این صورت به شکل لحظه ای قادر به انجام معامله هستید و دیگر احتیاجی به صبر کردن نخواهید داشت. در حالتی دیگر، مقداری از سهم‌ های موجود در سبد را به فروش می رسانید و می خواهید چند واحد صندوق درآمد ثابت ETF خریداری کنید؛ همان طور که در تصویر بالا نیز مشاهده کردید، تاریخ تسویه سهام T+2 و تاریخ تسویه صندوق درآمد ثابت T+1 (یعنی یک روز کاری پس از انجام معامله) می باشد.

بنابراین در این شرایط بلافاصله پس از فروش سهم، نمی‌ توان برای خرید واحدهای صندوق اقدام کرد و این بدین معنی است که چنانچه امروز سهم را به فروش برسانید، فردا می‌ توانید برای خرید واحدهای صندوق درآمد ثابت ETF اقدام نمایید. چرا که تاریخ تسویه سهام یک روز عقب‌ تر از تاریخ تسویه این نوع صندوق‌ هاست. در حالت عکس، امکان معامله در لحظه وجود خواهد داشت. در واقع این بدین معنی است که چنانچه شما چند واحد صندوق درآ‌مد ثابت ETF به فروش برسانید و بخواهید با وجه حاصل از آن سهام خریداری کنید، نیازی به صبر کردن نخواهد بود و می‌ توانید در همان روز به منظور خرید سهام اقدام فرمایید.

نحوه تسویه معاملات سکه‌ های تحویل یک روزه 

1. به منظور تسویه معاملات سهام 1 روزه، بایستی به انبار بورس کالای ایران که در بخش خزانه داری پردیس بانک رفاه معرفی شده است، مراجعه نمایید.
2. پس از گذشت یک روز و احراز هویت شرایط سکه، گواهی سپرده سکه طلا اعطا می شود.
3. بعد از دریافت این گواهی می بایست به یکی از کارگزاری‌ های مورد اعتماد سازمان بورس مراجعه نمایید و در آن ثبت نام کنید.
4. پس از این که کد عملیاتی خریدار صادر شد، بایستی گواهی سپرده فروش سکه به کارگزاری تحویل داده شود. تنها پس از این شرایط است که می‌ توان موقعیت فروش شرایط سکه را فراهم کرد.
5. در نهایت بعد از این که معامله صورت پذیرفت، خریدار به کارگزاری موردنظر خود مراجعه کرده و گواهی سپرده را از کارگزاری دریافت می کند.
6. در ادامه با ارائه رسید و انبار بورس کالا، سکه خود را دریافت می نماید.

تسویه معاملات در بورس کالا چگونه است؟

در بورس کالا، اتاق پایاپای نقش زیادی در فرآیند تسویه معاملات دارد. در حقیقت اهمیت اتاق پایاپای در پیش و پس از انجام معاملات خودش را نشان می دهد؛

پیش از معامله، اتاق پایاپای وظیفه کنترل فرآیند‌های پیش عرضه را عهده دار است و می بایست مخالفت یا موافقت خود را حداکثر تا ساعت 15:30 روز پیش از عرضه به کارگزار عرضه‌ کننده اعلام نماید.

حتما برایتان جالب است : نحوه تجمیع دو کد بورسی

پس از این که مبلغ قرارداد تسویه شد، فروشنده بایستی بر اساس زمان‌ بندی اعلام شده کالا را تحویل خریدار دهد. شایان ذکر است که حداکثر زمان تحویل در قرارداد‌های نسیه و نقدی تا 3 روز کاری در نظر گرفته شده است.

نتیجه گیری و کلام پایانی

تسویه معاملات در بورس به فرآیندی می گویند که طی آن پولی که خریدار برای خرید پرداخت می کند، به دست فروشنده برسد و مالکیت اوراق بهادار از فروشنده به خریدار انتقال یابد. تسویه معاملات از نظر مدت زمانی که این فرآیند زمان نیاز دارد، مهم می باشد که توضیحات کاملی در مورد دلایل اهمیت آن و همچنین نکاتی که باید در مورد تسویه معاملات در بورس در نظر داشته باشید، در اختیارتان قرار دادیم.

برای مثال در مواردی مانند سهام بورس و فرابورس، تاریخ تسویه T+2 است و این بدین معنی است که پس از دو روز کاری وجه به حساب واریز خواهد شد. درباره برخی از ابزارهای مالی دیگر مانند صندوق های سرمایه‌ گذاری درآمد ثابت، تاریخ تسویه T+1 می باشد و این بدین معنی است که وجه حاصل از معامله یک روز کاری پس از فروش به حساب معاملاتی فرد واریز خواهد شد. مهم ترین نکته اینجاست که در زمان معامله باید به این تاریخ‌ ها دقت کنیم تا پول دقیقا در زمانی که نیاز داریم به حساب‌ مان واریز شود و معامله دقیقا در زمان مد نظرمان صورت پذیرد.

همان طور که در ابتدای مقاله قول دادیم، در این مطلب درباره تسویه معاملات در بورس با شما صحبت کردیم.

همچنین اگر دوست دارید برای خرید اوراق مشارکت در بورس اقدام کنید، همین الان روی لینک مورد نظر کلیک کنید؛

حال که نحوه تسویه معاملات در بورس را می دانید، قطعا بهتر می توانید برای دریافت وجه، تبدیل به احسن اوراق مختلف در بورس و همین طور تسویه اعتبار کارگزاری اقدام نمایید.